1.Soybağının Reddi Davası Nedir ve Hangi Durumlarda Açılır?
Türk Medeni Kanunu’na (TMK) göre, evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün içinde doğan çocuk, koca tarafından soybağı ile bağlı kabul edilir (babalık karinesi). Bu karine, çocuğun evlilik içinde ana rahmine düşmesi koşuluna dayanır; evlenmeden en az 180 gün geçtikten sonra veya evliliğin sona ermesinden en fazla 300 gün içinde gerçekleşen doğumlar bu kapsamda sayılır. Soybağının reddi davası, işte bu babalık karinesinin aksinin ispatı için öngörülmüştür. Evlilik içinde doğan (veya yukarıdaki süreler içinde doğmuş sayılan) çocuğun biyolojik olarak kocadan olmadığı iddia edildiğinde, soybağının reddi davası açılarak çocuğun mevcut nüfus kaydındaki baba hanesinin düzeltilmesi amaçlanır.
Koca ile çocuk arasındaki soybağı ilişkisinin kurulmasının objektif koşulları somut olayda gerçekleşmemişse – örneğin çocuk başka bir erkekten dünyaya gelmişse veya kocanın baba olması fiilen imkânsız ise – karinenin çürütülmesi için mahkemeye başvurulması gerekir . Kocanın uzun süre eşinden ayrı yaşadığı dönemlerde gebe kalınması, kocanın fiziksel olarak çocuk sahibi olmasının mümkün olmaması (örneğin tıbbi infertilite) veya annenin başka bir erkekle ilişki yaşadığına dair güçlü bulguların varlığı, soybağının reddi davasının açılmasına temel oluşturabilecek durumlardır. Amaç, hukuki soybağını biyolojik gerçekliğe uygun hale getirmektir. Nitekim Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında da, kocanın baba olmadığı yönündeki davaların kamu düzenine ilişkin olduğu ve gerçeğin ortaya çıkarılmasının esas olduğu vurgulanmaktadır.
2. Soybağının Reddi Davasını Kimler Açabilir?
Soybağının reddi davası açma hakkı, TMK uyarınca öncelikle kocaya (çocuğun nüfusunda baba olarak kayıtlı olan erkek) ve çocuka aittir . Koca, çocuk ile arasındaki soybağının kendi açısından geçersizliğini ileri sürebilir; çocuk ise ergin olduktan sonra (18 yaşını doldurduktan sonra) hukuken babası görünen kişiye karşı dava açarak babalık bağının ortadan kaldırılmasını talep edebilir. Küçük (ergin olmayan) çocuk adına, kanun bir kayyım aracılığıyla dava açılmasına imkân tanımıştır. Mahkemece atanan kayyım, atama kararının tebliğinden itibaren bir yıl içinde çocuk adına soybağının reddi davasını açabilir. Böylece küçük çocuğun hakkı, ergin olana dek beklemek zorunda kalmaksızın korunabilir.
TMK md. 291, kocanın dava açma hakkını kullanamadan ölmesi, gaipliğine karar verilmesi veya sürekli olarak ayırt etme gücünü yitirmesi hallerinde diğer bazı ilgililere de dava hakkı tanımıştır. Kocanın bu gibi durumlarında, kocanın altsoyu, kocanın anası veya babası ya da kendisi çocuğun babası olduğunu iddia eden kişi, doğumu ve kocanın söz konusu durumunu öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl içinde soybağının reddi davasını açabilirler. Böylece, örneğin koca ölse dahi çocuğun gerçek biyolojik baba ile soybağının kurulabilmesi için dava yolu kapalı kalmamaktadır.
3. Soybağının Reddi Davası Kime Karşı Açılabilir?
Kanun, davanın hasım yönünden doğru kişilere yöneltilmesini özellikle önemser. TMK m.286 gereğince, koca tarafından açılacak soybağının reddi davası anneye ve çocuğa karşı açılır; çocuk tarafından açılacak dava ise anneye ve kocaya (hukuken baba gözüken kişiye) karşı yöneltilir. Bu çerçevede, davada taraf teşkilinin tam olarak sağlanması zorunludur. Yargıtay kararlarında, taraf teşkilinin bir dava şartı olduğu, mahkemenin yargılamanın her aşamasında re’sen bunu gözetmesi gerektiği belirtilmiştir.
Çocuğun açtığı davalarda çocuk hem anneye hem babaya karşı taraf konumunda olacağından, menfaat çatışması nedeniyle temsilinin sağlanması için çocuğa bir kayyım tayin edilmesi gerekir. Atanan kayyım, küçük çocuğun davadaki hak ve menfaatlerini korumakla görevlidir ve kayyım dâhil edilmeden hüküm kurulması hukuken mümkün değildir. Örneğin, koca tarafından açılan davada, davalı çocuk küçük ise anne davalı olmakla birlikte çocuğun yasal temsilcisi olamayacağından mahkeme çocuğa bağımsız bir temsilci (kayyım) atar; bu şekilde anne ve çocuğun yanı sıra kayyım da davanın tarafı olur ve yargılama sağlıklı şekilde yürütülür.
4. Soybağının Reddi Davasında İspat Araçları Nelerdir?
Soybağının reddi davalarında iddianın ispatı, aile hukukuna özgü bazı kurallara tâbidir. TMK m.287 ve 288, davada ispat yükünün koşullara göre dağılımını düzenlemiştir. Çocuğun evlilik içinde ana rahmine düştüğü kabul edilen hallerde (yani babalık karinesinin geçerli olduğu durumlarda), davacı koca çocuğun kendisinden olmadığını ispat etmekle yükümlüdür. Bu durumda koca, cinsel ilişkinin fiilen imkânsızlığını (örneğin, çocuğun ana rahmine düştüğü dönemde uzak bir yerde bulunması, uzun süre ayrı yaşama, fiziksel rahatsızlık vb.) veya eşiyle cinsel ilişki sonucu doğum arasında illiyet bağının bulunmadığını kanıtlamalıdır.
İlliyet bağının yokluğunu kanıtlarken günümüzde en etkili yöntem, bilimsel incelemelerle (DNA testi gibi) biyolojik babalığın çürütülmesidir. Bunun yanında, annenin dava konusu çocuk için gebe kalma döneminde başka biriyle birlikte olduğuna dair somut deliller de (iletişim kayıtları, tanık beyanları gibi) değerlendirmeye alınabilir.
5. Soybağının Reddi Davalarında Kullanılan Deliller Nelerdir?
Bu davalarda delil serbestisi prensibi geçerli olmakla birlikte, teknik niteliği gereği en önemli deliller tıbbi ve bilimsel nitelikli olanlardır. Yargıtay’ın pek çok kararında vurgulandığı üzere soybağının reddi davalarında en güçlü ve belirleyici delil DNA testidir. Mahkeme, iddia ve savunmaları değerlendirirken tarafların sunduğu delillerle yetinmeyip gerçeğin ortaya çıkması için gerekli görürse re’sen de delil toplar; zira soybağına dair davalar kamu düzeniyle yakından ilişkilidir. Uygulamada genellikle hakim, dava açılır açılmaz baba, anne ve çocuğun uygun bir kurumda (çoğunlukla Adli Tıp Kurumu’nda) DNA analizi yaptırılmasına karar vermektedir. Adli Tıp Kurumu, bu konuda uzman resmi bilirkişilerden oluşan kuruluştur ve mahkemece görevlendirildiğinde gerekli genetik incelemeyi yaparak rapor sunar. Nitekim güncel Yargıtay içtihatları doğrultusunda, soybağı tespitine ilişkin uyuşmazlıklarda doğrudan DNA analizine başvurulması ve sonuca ulaşılması esastır
Bunun yanı sıra, kocanın baba olması açısından maddi imkânsızlık yaratan durumlar da delil değeri taşır. Örneğin kocanın çocuk doğmadan uzun süre önce cezaevinde olması, ağır hastalık geçirmesi veya fiilen eşiyle birlikte olamadığı ispatlanabilirse, bu hususlar da soybağının reddini destekleyen deliller olarak değerlendirilir. Tanık beyanları da özellikle tarafların birlikte yaşayıp yaşamadığı, annenin sadakatsiz bir yaşam sürüp sürmediği gibi konularda yardımcı delil olarak kullanılabilir. Ancak Yargıtay, nüfus kaydının düzeltilmesine ilişkin bu tip davalarda “hiçbir kuşku ve duraksamaya yer bırakmayacak şekilde” karar verilmesi gerektiğini, bu nedenle sadece tanık beyanlarıyla yetinilmeyip bilimsel raporların da dosyaya kazandırılması gerektiğini belirtmektedir. Bir başka deyişle, kesin ve objektif delil olarak DNA testi, soybağının reddi davalarının merkezinde yer alır ve diğer deliller ancak tamamlayıcı rol oynar.
6. Soybağının Reddi Davasında Hak Düşürücü Süre Var Mıdır?
Evet, soybağının reddi davaları kanunda öngörülen hak düşürücü sürelere tabidir. TMK m.289, koca ve çocuk için ayrı başlangıç anlarından itibaren bir yıllık dava açma süresi öngörmüştür. Buna göre koca, doğumu ve baba olmadığını (ya da annenin başka bir erkekle ilişki yaşadığını) öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl içinde davayı açmak zorundadır. Çocuk ise ergin olduğu tarihten başlayarak bir yıl içinde soybağının reddi davasını açmalıdır.
Sonuç olarak, soybağının reddi davasında süreler kısa fakat özenle düzenlenmiştir. Koca veya çocuk, kanunda belirtilen bir yıllık süre içinde harekete geçmezse dava hakkı düşer ve mevcut soybağı ilişkisi değişmeden devam eder. Bu nedenle, söz konusu davalarda sürelerin takibi ve doğru yorumlanması hayati önem taşır; aksi halde bir daha düzeltilemeyecek şekilde hukuki durum sabitlenmiş olacaktır.
Av. Nur AKKOÇ
İlgili Kanun Linki: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf
